Haar benoeming markeerde een keerpunt in de geschiedenis van het Musée d’Orsay. Op 1 september 2023 werd kunsthistorica en germaniste Ines Rotermund-Reynard benoemd tot hoofd herkomstonderzoek in het museum. Deze nieuwe functie, de tweede in een Frans museum na die van het Louvre, is het hoogtepunt van tientallen jaren onderzoek door Franse musea naar de herkomst van kunstwerken.
Ines Rotermund ©Sophie Crépy/Musée d’Orsay
Wat houdt haar rol in? Onderzoeken en garanderen dat de werken in de collecties tijdens het naziregime en de Tweede Wereldoorlog niet van hun rechtmatige eigenaars zijn geroofd. De eminente onderzoeker, een specialist in de periode 1933-1945, is tevens co-directeur van het Frans-Duitse project “Répertoire des acteurs sur le marché de l’art français sous l’Occupation, 1940-1945” (“Overzicht van acteurs op de Franse kunstmarkt tijdens de bezetting, 1940-1945”) bij het INHA (Institut National d’Histoire de ’’Art). “Dit project werd ingegeven door twee observaties,” vertelde Ines Rotermund-Reynard tijdens een symposium in het Louvre in 2021. “De meeste herkomststudies zijn gebaseerd op het analyseren van de geschiedenis van een object. De afgelopen twintig jaar zijn er over de hele wereld databases opgezet, waarin musea hun collecties documenteren en proberen de verschillende fases van de herkomst te achterhalen. In de afgelopen jaren, vooral met de Gurlitt-affaire, is de herkomst onder de loep genomen. Collecties worden met de grootste zorg gecontroleerd en twijfelachtige origines worden onderzocht. Het onderzoek naar specifieke objecten wordt echter belemmerd door een gebrek aan kennis over de complexe transnationale relaties tussen de verschillende markten en hun actoren.”
Ze wordt erkend als een van ’s werelds meest vooraanstaande specialisten op dit gebied en haar toetreding tot het wetenschappelijke team van Orsay is een goede indicatie van de invulling van het toekomstige Research and Resource Centre van het museum. Dit project is namelijk niet alleen erg omvangrijk, maar ook zeer gevoelig. Onder de afkorting MNR of “Musées Nationaux Récupération” (“Nationale Herstelmusea”) worden de werken die in Frankrijk tijdens de bezetting door middel van roof of dwang werden verworven en aan het eind van de Tweede Wereldoorlog in Duitsland en Oostenrijk door de geallieerden weer in beslag zijn genomen, in musea bewaard, in afwachting van teruggave aan de rechtmatige eigenaars. Dit is het geval voor La Corne d’or, matin van Paul Signac en Gelée blanche, jeune paysanne faisant du feu van Camille Pissarro, twee schilderijen die door de bezetter waren geroofd en in 2018 door de Franse staat zijn teruggegeven aan de erfgenamen van Gaston Lévy. In 2020 zal een tekening van Ernest Meissonier, Joueurs d’échecs, worden teruggegeven aan de erfgenamen van Marguerite Stern, van wie het in dezelfde periode werd gestolen. Tot slot hebben het Musée d’Orsay en het Franse ministerie van Cultuur in 2021 een procedure gestart voor de vrijwillige teruggave van het schilderij Rosiers sous les arbres van Gustav Klimt aan de erfgenamen van Nora Stiasny (1898-1942), welke is bekrachtigd door een wet die op 21 februari 2022 is aangenomen.
Met de steun van de Mission de recherche et de restitution des biens culturels spoliés entre 1933 et 1945 (Missie voor het opsporen en teruggeven van cultuurgoederen die tussen 1933 en 1945 zijn geroofd) van het Franse Ministerie van Cultuur en de Commission pour l’indemnisation des victimes de spoliations (Commissie voor de schadeloosstelling van slachtoffers van onteigening) heeft het Musée d’Orsay reeds instrumenten kunnen ontwikkelen voor het traceren van de geschiedenis van werken en is een hele afdeling van de bibliotheek gewijd aan herkomstonderzoek en de schending van cultureel eigendom. Als onderdeel van de herinneringsplicht is het onderzoeken van de geschiedenis van kunstwerken een collectieve verantwoordelijkheid.
