Zijn concept is de hele wereld overgegaan. Hazis Vardar, een Belgische theatereigenaar en producent, is de grondlegger van de Banksy musea. In Parijs, Brussel, Barcelona, Madrid, New York en sinds kort ook in Saxon, Zwitserland geven deze nieuwe stijl musea bezoekers een kijkje in de wereld van de gevierde kunstenaar, die paradoxaal genoeg een hermetische anonimiteit cultiveert. Waar is hij geboren? Dat weet eigenlijk niemand. Misschien in Bristol, rond 1974. Het doet er echter niet toe. Sinds de jaren ’90 hebben zijn provocerende, krachtige politieke boodschappen in zijn unieke stijl, alsmede zijn harde acties hem tot ’s werelds grootste straatkunstenaar gemaakt. Door zijn werk is hij een legende. “Ik heb zijn werk altijd gevolgd. Vooral zijn film, waar ik dol op was. Straatkunst maakt de kunst toegankelijk. Banksy democratiseert het zonder het te vervormen, en voegt een echte politieke boodschap toe,” vertelt Hazis Vardar, die een persoonlijke collectie Banksy-merchandise heeft — platen, vinyls, T-shirts, etc. “Ongeveer 200 tot 300 stuks. Het is geen kunst in strikte zin, maar het weerspiegelt zijn invloed in de popcultuur.”

In 2018 kwam de theaterdirecteur op het idee om een tijdelijke tentoonstelling aan hem te wijden, “De wereld van Banksy”. Hij vertelt: “gezien zijn gevoeligheid voor enscenering en een soort performancecultuur leek het me duidelijk dat we geen ‘klassieke’ tentoonstelling moesten samenstellen. We moesten theatraal zijn, net zo revolutionair en transgressief als Banksy zelf. Maar ook moesten we de geest van de straatkunst respecteren, want er is niets erger voor deze kunstvorm dan te worden tentoongesteld in een stille ruimte, met werken ingelijst onder gedempte lampen. Dan zou je de plank volledig misslaan.”

Vanwege het grote succes kreeg de Parijse tentoonstelling een permanente status: het werd het Banksy Museum. Het museum is gevestigd in een omgebouwde ondergrondse parkeergarage van 900 m², in de Rue du Faubourg Montmartre in Parijs. Het biedt bezoekers een kijkje in de wereld van de straatkunstenaar aan de hand van een honderdtal werken en stencilmuren die door andere kunstenaars zijn gemaakt als eerbetoon aan de “meester”. “Het meest indrukwekkend zijn de reconstructies van werken die verdwenen zijn. De meeste originelen zijn vernietigd, gestolen of schoongemaakt. We voegen regelmatig nieuwe werken toe, zoals die van twee jaar geleden in Oekraïne: een kind dat een volwassene verslaat met judo, of een danseres op een stoel…” Hoewel hij Banksy niet persoonlijk kent, heeft Hazis Vardar een sterk argument: “Banksy heeft ons op een bepaalde manier gevalideerd. Hij erkende in een bericht dat hij geen bezwaar zou hebben tegen kopieën en reconstructies van zijn werk… en ik was op dat moment de enige die dat deed.”

Deze meeslepende musea zijn ontworpen als stadswandelingen. “De werken zijn gegroepeerd volgens hun geografische locatie en opnieuw gecontextualiseerd om hun betekenis beter te begrijpen. Straatkunst is een zeer geëngageerde kunstvorm — vooral in het geval van Banksy,” voegt Hazis Vardar toe. We hebben soundtracks voor elke ruimte en bovendien een unieke toevoeging: elk werk wordt vergezeld door een putdeksel die de stad voorstelt waar het oorspronkelijk stond. Het achtergrondgeluid komt uit diezelfde stad. Dit dompelt de bezoeker volledig onder.

Vlak naast het Banksy Museum in Parijs heeft Hazis Vardar ook een replica gebouwd van het Walled Off Hotel, de beroemde hotelinstallatie die Banksy in 2017 ontwierp met Palestijnse kunstenaars in Bethlehem, op 4 meter afstand van de scheidingsmuur die Israël heeft gebouwd op de bezette Westelijke Jordaanoever. “Het slechtste hotelgezicht ter wereld”, in de woorden van de kunstenaar zelf. In Parijs kunnen bezoekers die ervaring opdoen door er te verblijven.

In oktober 2024 opende het nieuwste onderdeel, ontworpen door Hazis Vardar en zijn broer Alil, van het Banksy-universum zijn deuren naast het casino in Saxon, een klein dorpje in het Zwitserse kanton Wallis. Anderhalve maand na de opening had de tentoonstelling al meer dan 10.000 bezoekers over de vloer gehad. De uitbreiding wordt verder doorgezet. “We zijn aanwezig in verschillende steden en ik werk momenteel aan een project in Kiev,” vertelt Hazis Vardar. Als hem wordt gevraagd wat de kracht van Banksy is, antwoordt hij: “zijn vermogen om met een tekening de essentie over te brengen. Een beeld zegt meer dan duizend woorden.”